Zdarzają się przypadki raka jajnika u młodych kobiet, a nawet nastolatek. Co warunkuje ryzyko zachorowania i czy ciąża wpływa na rokowania? Na te m.in. pytania odpowiada dr hab. n. med. Dagmara Klasa-Mazurkiewicz, specjalista ginekologii i położnictwa oraz ginekologii onkologicznej, ekspert Centrum Medycznego POLMED.
Jak zmieniły się statystyki zapadalności na raka jajnika na przestrzeni lat – w Polsce i na świecie?
Zachorowalność na raka jajnika w Polsce na przestrzeni lat wykazuje nieznaczną tendencję wzrostową (2017 rok – 3775 zarejestrowanych przypadków, współczynnik surowy – 19,0; 2010 r – 3587 – wsp. surowy -18,1 (liczba zachorowań na 100 tys. osób w populacji). Liczby te na świecie zależą od danego regionu. W Stanach Zjednoczonych Ameryki obserwuje się spadek zachorowań: 1985 r (16,6 zachorowań na 100 tys.) – 2014 (11,8 na 100 tys.).
Medycyna obecnie daje wiele możliwości poprawienia rokowań pacjentki po diagnozie, a mimo to kobiety (65%) z lęku przed wykryciem choroby unikają badań profilaktycznych. Jak skutecznie walczyć z taką postawą?
Należy przede wszystkim prowadzić działania edukacyjne. Choroba nowotworowa na wczesnym etapie rozwoju jest u większości chorych w 100% wyleczalna.
Według danych agencji badawczej IQS 15% pań uważa, że młode kobiety nie mają potrzeby, by badać się systematycznie, 16% twierdzi, że nie ma potrzeby robienia badań profilaktycznych, jeśli nie ma niepokojących objawów, a 19% – że nie ma potrzeby odwiedzania ginekologa, gdy nic im nie dolega. Jak Pani Doktor skomentuje ten wynik?
W grupie młodych chorych również stwierdza się zachorowania na nowotwory jajnika, są to często inne podtypy histopatologiczne lub nowotwory uwarunkowane genetyczne. Należy uświadamiać młode kobiety, że powinny regularnie odwiedzać ginekologa, a w przypadku obciążeń rodzinnych (nowotwory piersi, jajnika, przewodu pokarmowego u najbliższych) – wizyty te powinny być częstsze, nawet 2 razy w roku. Objawy kliniczne w przypadku nowotworów jajnika występują późno, gdy proces nowotworowy jest zaawansowany, dlatego też bardzo ważne jest, by chodzić do lekarza regularnie, nie czekając na wystąpienie jakichkolwiek dolegliwości.
Najwięcej przypadków zachorowań na raka jajnika dotyczy kobiet w wieku 40-70 lat. Dlaczego jednak nowotwór jajnika dotyka coraz młodsze kobiety? Był przypadek nawet 15-latki z tym rodzajem nowotworu…
Nowotwory jajnika germinalne lub gonadalne (wywodzące się z komórek rozrodczych lub sznurów płciowych) mogą pojawić się już u bardzo młodych kobiet, czy nastolatek. W mojej praktyce – najmłodsza pacjentka z rakiem jajnika miała 16 lat. Nowotwory jajnika wcześniej też były rozpoznawane u młodych kobiet. Nie obserwuje się w tej grupie jakiegoś znacznego wzrostu zachorowań. Należy uświadamiać, edukować rodziców, matki, że zaburzenia miesiączkowania, powiększenie obwodu brzucha, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, częste oddawanie moczu – to objawy, które budzą duży niepokój i wymagają wizyty u ginekologa.
Jak mamy nastolatek powinny zatroszczyć się o zdrowie swoich córek, by uchronić je przed rakiem jajnika?
W przypadku wiedzy na temat rodzinnego występowania nowotworów – mamy czy rodzice powinni być wyczuleni na jakiekolwiek symptomy, które wymieniłam powyżej. Jednakże z opracowań naukowych wiemy również, iż w przypadku rozpoznania raka jajnika uwarunkowanego genetycznie u 50 % chorych wywiad rodzinny był ujemny, czyli chore nie miały wiedzy na temat jakichkolwiek zachorowań na nowotwory w rodzinie.
Zdarza się, że rak jajnika jest wykrywany przy okazji, kiedy kobieta zgłosi się do ginekologa z powodu ciąży. U 28-latki w Białymstoku wykryto zmiany na jajnikach, co zmusiło do podjęcia działań specjalnych. Jakie są rokowania i jak się leczy mamy spodziewające się dziecka, a które zmagają się z rakiem jajnika?
Ciąża nie wpływa na rokowanie. Wiemy, że zabiegi operacyjne w ciąży są bezpieczne w II i III trymestrze, również dane dotyczące stosowania chemioterapii w ciąży wykazują, że ten sposób leczenia jest bezpieczny. Paklitaxel i Karboplatyna- chemioterapeutyki stosowane w leczeniu raka jajnika mogą być podawane u ciężarnych kobiet.
W swojej praktyce z pewnością Pani Doktor spotkała się z przypadkami, kiedy kobiety zbyt późno zgłaszały się do lekarza. Ostatnio głośna była sprawa kobiety, która w ciągu 10 lat nie odwiedziła ginekologa, a pojawiła się dopiero z guzem wielkości 60 cm, ważącym 24 kg. Jak często w swojej praktyce lekarskiej spotyka się Pani Doktor z równie dramatycznymi przypadkami?
W mojej Klinice również operowano kilka chorych z tak olbrzymim guzem. Natomiast tak duże guzy są to najczęściej zmiany łagodne lub o granicznej złośliwości. Najczęstszy podtyp raka jajnika – rak surowiczy – rozwija się bardzo szybko i szybko daje przerzuty. Chore najczęściej cierpią na wodobrzusze, mają wysięk opłucnowy, zmiany w jajnikach nie muszą wcale osiągać tak spektakularnych rozmiarów.
Badania agencji badawczej IQS przeprowadzone dla Organizacji Kwiat Kobiecości ujawniły brak wiedzy Polek na temat profilaktyki raka jajnika. Zaledwie 10% pań ma poczucie, że wie dużo na ten temat. Za to 61% kobiet uważa, że wie mało na ten temat, a 29% – ma średnią wiedzę. Z czego Pani zdaniem wynika ten niepokojący wynik badania?
Problem polega na tym, że nadal nie mamy skutecznej profilaktyki raka jajnika. Rak szyjki macicy – to cytologia, rak piersi – mammografia, rak jelita grubego – kolonoskopia. Przeprowadzone na szeroką skalę badania populacyjne dotyczące ultrasonografii przezpochwowej w połączeniu z pomiarem stężenia we krwi markera CA – 125 – nie wykazały spadku zachorowań na raka jajnika. Nie ma badań przesiewowych, które możemy zaproponować naszym pacjentkom. Dlatego (czekając na wyniki kolejnych badań naukowych dotyczących skutecznego skryningu raka jajnika) pozostaje nam zachęcanie pacjentek do częstych badań u ginekologa, gdzie podczas rutynowej wizyty możemy wykryć podejrzaną zmianę w jajniku i rozpocząć dalszą diagnostykę. W ten sposób udaje się pomóc przynajmniej części kobietom. W przypadku nosicielek mutacji w zakresie genów BRCA-1/2 zalecanym sposobem postępowania jest wykonanie profilaktycznego usunięcia jajników i jajowodów.
Zaledwie 29% kobiet wiedzę na temat profilaktyki raka jajnika, raka piersi czy szyjki macicy – zdobyło podczas rozmowy z lekarzem. Większość (59%) wiedzę tę czerpie z Internetu.
Rozmowa z doświadczonym lekarzem powinna być głównym źródłem informacji. Lekarz powinien polecić również odpowiednie strony w Internecie. Nie należy umniejszać roli Internetu we współczesnej medycynie. Wiele organizacji dostarcza poprzez strony internetowe wyczerpujących informacji, z którymi może zapoznać się nasz pacjent.
Co może i powinien zrobić lekarz pierwszego kontaktu, kiedy zgłasza się do niego pacjentka z dolegliwościami przewodu pokarmowego?
Powinien pamiętać o tym, by pośród skierowań na badania dodatkowe zalecić wizytę kontrolną u ginekologa. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego potrafią nawet na rok wcześniej wyprzedzać rozpoznanie raka jajnika!
Jak pandemia COVID-19 wpłynęła na częstotliwość wizyt u lekarza?
Na początku pandemii obserwowałam spadek liczby wizyt. Poradnie były zamknięte, do gabinetu pacjentki bały się zgłaszać. W chwili obecnej – kobiety zgłaszają się na wizyty zarówno do Poradni Przyklinicznej jak i do gabinetów.