Leczenie chemiczne (chemioterapia), nazywane potocznie „chemią”, stosuje się po to, by zniszczyć wszystkie komórki nowotworowe w organizmie, gdziekolwiek by się nie znajdowały. Te z guza oraz te, które oderwały się od niego i krążą we krwi i układzie limfatycznym, skąd mogą docierać do innych narządów. Zadanie to spełniają specjalne leki.
Dziś zwykle stosuje się tak zwaną chemioterapię wielolekową, czyli kombinację kilku preparatów. Stwierdzono bowiem, że metoda ta jest bardziej skuteczna, gdyż każdy z tych leków ma inny mechanizm niszczenia komórek nowotworowych.
Chemioterapia jest systemową metodą leczenia nowotworów złośliwych z wykorzystaniem leków cytostatycznych. Preparaty cytostatyczne niszczą intensywnie namnażające się komórki nowotworowe. Niestety ich działanie nie jest wybiórcze co oznacza, że dotyczy również zdrowych tkanek takich jak szpik kostny, naskórka oraz nabłonka jelitowego.
Chemioterapia może być stosowana jako samodzielna metoda leczenia nowotworów (np. niektórych typów nowotworów jajnika) lub uzupełniać leczenie chirurgiczne i radioterapię – np. w przypadku raka piersi, jajnika, szyjki macicy. Jako leczenie uzupełniające, „chemię” stosuje się, by zapobiec pojawieniu się przerzutów.
Dzięki chemioterapii można:
- wyleczyć chorobę,
- spowolnić postęp choroby nowotworowej,
- poprawić jakość życia,
- złagodzić dolegliwości.
Skuteczność chemioterapii zależy m.in. od typu nowotworu i stopnia jego zaawansowania. Także od ogólnego stanu osoby chorej i od tego, jak zareaguje ona na leczenie.
Leki stosowane w chemioterapii działają nie tylko na komórki nowotworowe. Niszczą też – choć w mniejszym stopniu – zdrowe. Uszkodzenia te są przejściowe, ale mogą być przyczyną różnych dolegliwości. Najczęściej są to:
- nudności i wymioty,
- podrażnienia błon śluzowych jamy ustnej,
- podrażnienia skóry,
- wypadanie włosów,
- uszkodzenie szpiku kostnego.
Nie dotyczy to wszystkich osób przyjmujących chemioterapię. Wiele kobiet dobrze znosi leczenie.
Większość dolegliwości można złagodzić albo całkowicie wyeliminować. Warto porozmawiać na ten temat z personelem medycznym i poprosić o poradę.
Chemioterapia odbywa się zwykle w przychodni chemioterapii lub na oddziale dziennym szpitala. Czasami jednak leki muszą być podawane w postaci kroplówek przez wiele godzin albo preparaty dożylne są wstrzykiwane w krótkich odstępach czasu. Wówczas potrzebny jest pobyt w szpitalu.
W zależności od rodzaju nowotworu i typu chemioterapii może ona być podawana różnymi drogami, wśród najczęstszych możemy wymienić:
- Doustną – niektóre chemioterapeutyki mogą być podawane w formie tabletek. Ta postać leku jest niezwykle wygodna dla osoby, która przyjmuje taką formę leczenia, ogranicza dodatkowy ból, czas oraz stres związany z pobytem w szpitalu. Niestety tylko niewielka część leków jest dostępna w tej postaci. Przed rozpoczęciem takiej terapii, lekarz powinien dokładnie poinstruować osobę chorą w jakich warunkach należy przyjmować leki (pory dnia, przed lub po posiłku, itp.), oraz o możliwych powikłaniach i sytuacjach w których należy przerwać leczenie.
- Podskórne – w postaci wstrzyknięcia podskórnego, polega na wprowadzeniu leku do tkanki łącznej, zasobnej w włosowate naczynie krwionośne, limfatyczne oraz zakończenia nerwów obwodowych.
- Dożylne – leki mogą być podane w formie krótkiego wstrzyknięcia (bolus) lub wlewy kroplowego (tzw. kroplówka). Zwykle w takich przypadkach zakłada się wkłucie dożylne (wenflon), na grzbiecie dłoni lub w zgięciu łokciowym, przez które podaje się leki.
Dren centralny jest to plastikowy cewnik, zakładany do żyły w obrębie klatki piersiowej lub ramion, przymocowany do skóry nićmi chirurgicznymi. Zabieg przeprowadzony jest w znieczuleniu miejscowym, a pacjent jest stale monitorowana. Tego typu wkłucie pozwala nie tylko na podaż cytostatyków ale także różnego rodzaju płynów infuzyjnych, preparatów krwi, leków, oraz pobrań krwi do badań.W pielęgnacji drenu należy stosować przynajmniej raz w tygodniu płukanie z heparyną które zapobiega zamknięciu światła cewnika przez skrzepłą krew, wymianę korków, zmianę opatrunku oraz obserwację miejsca wkłucia.Inną ciekawa formą podań dożylnych są porty naczyniowe. Jest to zbiorniczek zakończony od góry membraną oraz rurki prowadzącej do żyły. Dzięki specjalnej budowie membrany port naczyniowy pozwala na wielokrotne wkłucie, dzięki czemu jest to urządzenie służące latami. Porty pozwalają na prowadzenie długotrwałych infuzji, bez niebezpieczeństwa wynaczynienia lub odczynów zapalnych/uczuleniowych ze strony żył obwodowych. Dodatkowym dużym atutem tej metody jest ich implantacja pod skórą, dlatego nie wymagają specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych, jedyna koniecznością jest płukanie heparyną „Portu” co 3 m-cy w warunkach ambulatoryjnych ( zabieg trwający 3-5 min.), w celu zapobiegania jego niedrożności.
Ostatnio coraz częściej mówi się o pompach infuzyjnych w leczeniu onkologicznym. Pozwalają na podanie zaleconej dawki leku w ściśle określonym czasie. Pompa składa się ze zbiornika na lek połączonego z cewnikiem mechanizmu pompującego, urządzenia dawkującego, baterii oraz często w mechanizmu sygnalizującego nieprawidłowości..
Istnieją również pompy. które można nosić w torebce, kieszeni lub przypiąć do paska. Zminimalizowane i przenośne pompy poprawiają komfort życia osób chorych jak również pozwalają na prowadzenie terapii w warunkach domowych.
W większości przypadków chemioterapia nie jest bolesna, choć niewielki ból może wystąpić w trakcie podawania leków domięśniowo. Dolegliwości pojawiające się w czasie podawania leków dożylnie, trzeba koniecznie zgłaszać pielęgniarce! Ból lub pieczenie wzdłuż żyły, do której podawany jest lek, świadczy o miejscowej nietolerancji leku albo nadwrażliwości ścian naczyń. Dolegliwości odczuwane w miejscu wkłucia igły mogą sygnalizować, że lek wydostał się poza żyłę. Dolegliwości pojawiające się po kilku godzinach lub dniach w miejscu wkłucia zaczerwienienie, obrzęk albo piekący ból należy zgłosić zespołowi prowadzącemu leczenie.
Bibliografia:
1. Wronkowski Z., Brużewicz Sz., „Rak szyjki macicy”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
2. Wronkowski Z., Brużewicz Sz., „Chemioterapia i radioterapia”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.