Metody leczenia stosowane w przypadku nowotworów niestety są również związane działaniami niepożądanymi w obrębie skóry. Przyjmowanie chemioterapii może powodować różne problemy skórne: zaczerwienienie, świąd, nadmierne łuszczenie się i wysychanie skóry, trądzik, przebarwienia. Paznokcie mogą być ciemniejsze, łamliwe a ich powierzchnia może ulec deformacji.

Oczywiście z tymi dolegliwościami można sobie poradzić nawet w zaciszu swojego domu lub skorzystać z pomocy specjalistów – wykwalifikowanych kosmetyczek. Na oddziałach onkologicznych bywają kosmetyczki, które dobrze znają problemy kobiet po chemioterapii.
Wskazówki:

Trądzik

  1. należy utrzymać czysta i sucha skórę oraz stosować preparaty przeciwtrądzikowe.

Przesuszona skóra

  1. zamiast długich, gorących kąpieli wybrać prysznic;
  2. bezpośrednio po myciu nakładać na wilgotną skórę balsamy, kremy nawilżające lub olejki nawilżające;
  3. nie wolno stosować bezpośrednio na skórę perfum oraz preparatów, które zawierają w swoim składzie alkohol;
  4. kosmetyki do pielęgnacji skóry powinny być odpowiednio dobrane, hipoalergiczne  warto skorzystać z porady kosmetologa, farmaceuty czy kosmetyczki. W aptekach dostępne są  dermokosmetyki przeznaczone dla osób po radio- i chemioterapii;
  5. chronić skórę przed promieniami słonecznymi: stosować kremy i balsamy z filtrem;
  6. zrezygnować z przebywania na słońcu jeśli są ku temu przeciwwskazania lub stosować preparaty zupełnie blokujące promienie słoneczne (tlenek cynku). Skuteczną ochronę przed promieniowaniem słonecznym stanowią bawełniane koszule z długim rękawem, długie spodnie i kapelusze.

W procesie leczenia radioterapia jest kojarzona z innymi metodami leczenia dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia liczy wznów miejscowych i wydłużenia czasu przeżycia chorych. Stanowi uzupełnienie zabiegów chirurgicznych jak również chemioterapii czy hormonoterapii. Metoda ta przynosi wiele korzyści jednak podczas gdy promienie jonizujące stosowane w radioterapii niszczy komórki nowotworowe wpływa niekorzystnie na zdrowe komórki. Dlatego w wyniku radioterapii mogą wystąpić niepożądane skutki.

Przykładem niepożądanych efektów radioterapii mogą być odczyny skórne. Wyróżnia się odczyny popromienne wczesne i późne (po upływie wielu miesięcy od zakończenia leczenia). Odczyny popromienne późne występują rzadziej niż odczyny popromienne wczesne zaś rozwój technik leczenia spowodował zminimalizowanie ubocznych skutków napromieniania.
Wczesne reakcje – odczyny popromienne mogą pojawiać się już 10-14 godzin po pierwszej frakcji napromieniania, nie stanowią zagrożenia i nie pozostawiają trwałych uszkodzeń. Reakcje późne mogą wystąpić po około 6 miesiącach od zakończenia leczenia powodując pewne zmiany, które oczywiście są do rozwiązania ale proces leczenia jest trudniejszy.

Aby zapobiec powstaniu odczynu warto przestrzegać następujących wskazówek:

  1. zachować ostrożność podczas mycia skóry i okolicy napromienianej;
  2. stosować preparaty wysuszające skórę: zasypki pudrowe zawierające talk, alantoinę;
  3. zwrócić uwagę by skóra która ma być poddana napromienianiu była sucha.

Odczyny skórne mogą wystąpić w postaci – zaczerwienienia, zbrązowienia, świądu. Wczesny odczyn skórny może pojawić się w postaci rumienia ale również łuszczenia, obrzęku  bardzo rzadko w postaci martwicy skóry, owrzodzenia czy włóknienia. Szczyt nasilenia  reakcji wczesnej występuje najczęściej w 1-2 tygodniu po podania ostatniej frakcji.

Leczenie wczesnych reakcji skórnych o niewielkim nasileniu polega na leczeniu objawowym.
Należy:

  1. używać delikatnych środków do mycia (bez dodatkowych drażniących) np. dla dzieci; woda powinna być letnia – ani zbyt zimna, ani za ciepła,
  2. nosić nieprzylegającą ściśle do ciała, przewiewną odzież z naturalnych tkanin (bawełna lub jedwab)
  3. miejsce zmienione wietrzyć
  4. unikać preparatów drażniących skórę
  5. cały czas chronić skórę przed słońcem i urazami,
  6. unikać odparzeń w fałdach skórnych (pachy, pachwiny, fałdy na skórze brzucha u osób otyłych), można je oddzielać np. gazikiem nasączonym tłustą maścią.
  7. po zakończeniu radioterapii zalecane jest wietrzenie i pudrowanie napromienianej skóry od 10 do 20 dni.

Jeśli naskórek jest zaczerwieniony i złuszcza się „na sucho” – pomogą:

  • allantoina – zasypka (alantan)
  • deksapanthenol – aerozol
  • hydrokortyzon – 1% krem

Jeśli skóra złuszcza się „na mokro” można stosować”:

  • maść witaminową
  • linomag
  • płyn silol
  • panthenol
  • hydrokortyzon krem 1%
  • okłady z jałowej parafiny

W przypadku intensywnego rumienia i suchego złuszczenia się skory stosuje się:

  • natłuszczać skórę oliwką, najlepiej delikatną – dziecięcą,
  • kremy i maści na bazie wazeliny, oleju rycynowego, balsamu peruwiańskiego, trypsyny i trolaminy
  • wyciągi z aloesu (Aloe vera), D-pantenol

Jeśli występują mokre nadżerki należy:

  • stosować specjalne kremy oraz emulsje z witaminą A i E

Leczenie zmian skórnych po radioterapii o późnym charakterze jest dużo trudniejsze niż zmian wczesnych. Zwykle zmiany przewlekłe występują pod postacią zwłóknienia, stwardnienia skóry, teleangiektazji (poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych – pajączki naczyniowe), rzadziej owrzodzeń i przerwań ciągłości skóry występujących zwykle wraz ze zwłóknieniem i związanych z wyższym ryzykiem infekcji skórnych.

„W leczeniu teleangiektazji zastosowanie znalazła terapia laserowa. Dostępne na rynku urządzenia wytwarzające wiązki laserowe są bardzo różnorodne. W niektórych badaniach wykazano, że urządzenia wytwarzające impulsywne źródło światła (intense pulse light – IPL) okazały się skuteczniejsze od laserów LPDL (long pulsed dye laser), używanych często do wybielania zmian skórnych koloru żółtego i czerwonego [21]. W leczeniu zmian skórnych po radioterapii próbowano również stosować światło LED (light emitting diode)”.

Mogą występować również przewlekłe zmiany skórne. Pojawiają się w okresie miesięcy lub lat po zakończeniu leczenia promieniowaniem jonizującym. Zwykle występują pod postacią hipo- lub hiperpigmentacji skóry (plamki lub plamy jaśniejsze lub ciemniejsze od otaczającej je, zdrowej skóry), nadmiernego rogowacenia, suchości, teleangiektazji (poszerzenie drobnych naczyń krwionośnych – pajączki naczyniowe), zaniku i przerwania ciągłości skóry. Zmiany te mogą mieć również charakter nawrotowy, szczególnie jeśli napromieniana uprzednio skóra jest narażona na czynniki drażniące.

„W każdym przypadku wystąpienia odczynu ostrego i późnego konieczne jest nie tylko indywidualne podejście do problemu, lecz również praca zespołowa. Problem trudno gojącej się rany, szczególnie zainfekowanej, czy też opornego na leczenie zwłóknienia często wymaga konsultacji specjalisty chirurga ogólnego bądź plastycznego, jak również interwencji rehabilitantów i fizjoterapeutów”.

Paznokcie

Często po kilku miesiącach od zakończenia leczenia czernieją paznokcie u stóp (płytki na palcach rąk są słabe oraz kruche). Czarne, martwe paznokcie po kilku miesiącach odpadają, a te pod spodem są zawsze zdeformowane, miękkie, w żółtym, brzydkim kolorze.

Możemy temu zapobiec i zdecydować się na sztuczne paznokcie. Chorą płytkę trzeba wcześniej delikatnie spiłować i posmarować preparatem chroniącym przed rozwojem bakterii. Potem pedikiurzystka nałoży na nią specjalny żel, różowy lub bezbarwny, paznokieć można pomalować lakierem, ale nie jest to konieczne. Stopa z żelowymi paznokciami wygląda bardzo ładnie i nic nie stoi na przeszkodzie, by chodzić w sandałkach. Pod żelowym paznokciem odrosną ładne zdrowe paznokcie.

Należy pamiętać aby w czasie wizyty u pedikiurzystki sprawdzić czystość w gabinecie! Teraz jest bardzo dużo kosmetycznych punktów usługowych, ale nie w każdym są odpowiednie warunki sanitarne, ponieważ autoklawy do dezynfekcji przyrządów są bardzo drogie i nie każdego na nie stać. Jeśli właściciel zainwestuje w aparaturę do dezynfekcji, zawsze chętnie się tym pochwali i nie należy się wstydzić, pytając o warunki sanitarne ponieważ jest to w trosce o własne zdrowie. A podczas chemio-radioterapii odporność spada i organizm nie radzi sobie w tym okresie tak dobrze z bakteriami.

Bibliografia:

1. Kowalski D., „Zmiany skórne w trakcie leczenia nowotworów złośliwych”,  „Leczenie wspomagające w onkologii”, Krzemieniecki K. (red.), Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2008., s. 216-222.
2. Wronkowski Z., Brużewicz Sz., „Chemioterapia i radioterapia”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.